آینده این طارم «روشــن» است
- منتشر شده در یکشنبه, ۱۶ تیر ۱۳۹۸ ۱۱:۰۲
در گفت‌و‌گوی «خبرشمال» با مجری پروژه تحقیقاتی برنج طارم روشن مطرح شد؛
مائده مطهری‌زاده /
مازندران، قطب تولید برنج در کشور است. استانی که با بیشترین سطح زیرکشت برنج، تامین کننده اصلی نیاز کشور به این محصول استراتژیک بوده و به همین سبب هم کمیت و کیفیت تولید برنج در این استان همواره از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و هست.
اهمیت ارتقای کمیت و کیفیت برنج تا به آنجا پیش می‌رود که ذهن محققان و متخصصان اصلاح نباتات، همواره مشغول این موضوع است که چگونه می‌توان در بازه زمانی کوتاه‌تر، برنج خوش‌پخت‌تر و معطر و با کیفیت‌تری را با تولید بیشتر در هر هکتار (کمیت بالاتر) برداشت کرد.
«برنج طارُم روشن»، در حال حاضر از جمله ارقام تازه‌نفس، پرمحصول و باکیفیتی است که دوسالی می‌شود نامش وِرد زبان برنج‌کاران مازنی و گیلانی و… است و خوشبختانه آن چنان گوی سبقت را از همتایان دیگر خود ربوده است که هیچکدام در کمیت و کیفیت به گَردِ پایش هم نمی‌رسند!
خبرشمال در همین باره گفت‌و‌گویی را با مهندس اولادی، مجری طرح این پروژه که در آذرماه سال گذشته از آن رونمایی شده بود، ترتیب داد که ماحصل آن را در ذیل می‌خوانیم:
در ابتدا برای ما بگویید که کارهای تحقیقاتی برای بدست آمدن این رقم کمی و کیفی برنج از چه سالی و چگونه آغاز شد؟
ما در سال ۸۸، ۲۰ رقم از ارقام برنج کشت شده در مازندران و گیلان را برای پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای (یکی از زیرمجموعه‌های سازمان انرژی اتمی) ارسال کردیم که در میان همه ارقام برنج، رقم نعمت، برگزیده شده و پس از سال‌ها سعی و تلاش شبانه روزی محققان، این نوع از برنج با نام برنج (طارم روشن) در آذرماه سال ۹۶ و با شرکت جمعی از مسوولان استانی و کشوری و حضور سبز پدر گرامی شهید احمدی روشن از شهدای گرانقدر هسته‌ای کشور (که نام این برنج نیز از نام خانوادگی ایشان اخذ شده است)، رونمایی شد.
برای آن دسته از خوانندگان مشتاق ما که دوست دارند از چند و چون ماجرا آگاه شوند توضیح بدهید که این رقم کمی و کیفی برنج چگونه بدست آمد و تفاوتش با سایر ارقام (بذرهای اصلاح شده) دیگر چیست؟
ببینید، به طور کلی ارقام جدید برنج با روش‌های اصلاحی مختلفی بدست می‌آیند.
در یک روش، ارقام وارداتی برنج از طریق مؤسسه تحقیقاتی بین‌المللی برنج در فیلیپین، (IRRI) به ایران فرستاده شده و پس از آنکه از آزمایش کامل بر روی سازگاری آن با اقلیم ایران و سایر فاکتورها سربلند بیرون آمد، در سطح اراضی شالیزاری کشور به زیر کشت می‌رود.
اما نوع دیگری از اصلاح ارقام برنج نیز هست که به آن اصلاح کلاسیک گفته می‌شود.
در این نوع از اصلاح برنج، (به روش هیبریداسیون) دو رقم کمی و کیفی برنج به طور مثال (سنگ طارم + یک رقم برنج پرمحصول) را با یکدیگر پیوند می‌زنند که در این روش، رقم حاصل شده، کمیت و کیفیت هر دو را با هم در خود دارد و کارهای مطالعاتی در این باره بعضا تا ۱۲ سال به طول می‌انجامد.
اما روش سوم تولید ارقام جدید برنج هم به نام روش (اصلاح موتاسیونی)، در جهان شناخته می‌شود که در این روش مخصوص، اندکی از یک بخش منحصربفرد DNA ژن برنج تحت پرتودهی قرار میگیرد که رقم بدست آمده، یک نوع اصلاح شده از همان برنج پایه تحقیقات است.
اما روش چهارم اصلاح نژاد برنج یا تولید رقم جدید، (اصلاح مولکولی) نام دارد که در این روش برنج جدیدی با یک جهش کوچک ژنتیکی استخراج می‌شود که رقم بدست آمده، دیگر نواقص برنج سابق را نداشته و به طور مثال، خوش‌پخت‌تر یا معطر و قدکشیده‌تر و یا پرمحصول‌تر است.
اما یک سوالی در اینجا پیش می‌آید و آن هم اینکه در دو روش اخیر اصلاح نژاد یا تولید ارقام جدید، اندکی شائبه نزدیک شدن به تولید به سبک تراریخت وجود دارد و با توجه به نگرانی‌های عمده‌ای که در این باره در سطح جامعه، به ویژه در میان متخصصان و محققان امر شکل گرفته است، چگونه می‌توانید این نگرانی را برطرف سازید؟
ببینید تفاوت عمده این روش‌ها با روش تراریخت بسیار ساده است. شما در روش‌های مزبور به دنبال کشف و ابداع ارقام جدید برنج با کیفیت و کمیت برتر هستید، اما در تولید به سبک تراریخت، شما به دنبال تولید محصولی مقاوم در برابر آفات هستید که این دو، موضوعی کاملا متفاوت از یکدیگر است.
شما در روش اصلاح نژاد یا تولید ارقام کیفی‌‌تر برنج، از خود فاکتورهای حیاتی موجود در برنج، برای تولید رقم تازه‌تر بهره می‌‌برید، اما در تولید محصولات تراریخته، شما در واقع از ژن و فاکتورهای حیاتی در بیرون از خود محصول کمک می‌گیرید تا بتوانید یک محصول مقاوم در برابر فلان آفت یا آفات را بدست آورید.
کمی بیشتر در این باره توضیح دهید.
داستان محصولات تراریخته به این شکل است که محققان به طور مثال برای مقاوم کردن فلان رقم برنج، در برابر کرم ساقه‌خوار، ژن یا دی ان ای یک باکتری مقاوم در برابر آن را کشف کرده و بعد در شرایطی ایزوله نگهداری کرده و سپس در آزمایشگاه‌های کاملا تخصصی و مجهز، آن را به درون ژن برنج مربوطه تزریق می‌کنند که برنج تولید شده از این روش، ساختمان اصلی‌اش دگرگون شده است. گویی شما، بخواهید پارگی یک شلوار پارچه‌ای را با پوست یا چرم، بپوشانید که شلوار جدید هرچند هنوز هم شلوار نام دارد اما اندکی از هویت اصیل خود فاصله گرفته و شکل آن تغییر کرده است.
اما نگرانی که در این باره وجود دارد بیشتر به این خاطر است که نتایج برخی از تحقیقات در این باره نشان می‌دهد، محصولات بدست آمده از طریق روش تراریخت، ممکن است باعث بدست آمدن یک محصول مخرب برای محیط زیست شده و در نهایت سیستم گوارش انسان را مختل کند.
حال که با روش‌های گوناگون اصلاح بذور و ارقام برنج آشنا شدیم، خوب است بدانیم که برنج طارم روشن چگونه و با چه ویژگی‌هایی به دست آمده است.
برنج طارُم روشن از رقم «نعمت» که خود از پیوند برنج سنگ طارم (بومی) و آمل سه (وارداتی سازگار با محیط) بدست آمده، به وجود آمده است و در هفتاد منطقه انتخابی ما در سال گذشته، از هر هکتار برنج طارُم روشن، بین ۸ تا ۱۰ تُن شلتوک برنج برداشت شد.
اما مزایای طارم روشن، به نسبت سایر همتایان خود، این است که این نوع از برنج، در هر هکتار عملکردی بسیار بالاتر (تقریبا دو برابر ارقام محلی) محصول داده و همچنین معطر، پاکوتاه و زودرس بوده و تقریبا همزمان با برنج هاشمی برداشت می‌شود و حال آنکه تاکنون در کشور هنوز هیچ رقمی مشابه طارم روشن، نبوده است که هم زودرس باشد و هم پایه کوتاه و البته معطر و حتی برنج هاشمی با همه خوش‌پخت بودن و کیفیتی که دارد، عطر و بوی طارم روشن را نداشته و به همین دلیل هم سال گذشته و امسال با استقبال بیش از اندازه کشاورزان در تهیه و خرید این رقم از برنج، مواجه بوده‌ایم.
در سال گذشته چه تعداد از کشاورزان مازنی متقاضی کشت این نوع از برنج بوده‌اند؟
در سال گذشته، چیزی قریب به ۲ هزار نفر از کشاورزان مازندرانی، متقاضی دریافت این نوع از برنج برای کاشت در زمین‌هایشان بوده‌اند که ما تنها توانستیم نیاز ۷۰۰ نفر از کشاورزان عزیز را تامین کنیم. البته ناگفته نماند که در سال گذشته به هر نفر از کشاورزان، بین دو تا سه کیلو از بذر طارم روشن را کیلویی ۱۰ هزار تومان فروختیم زیرا بیم تکثیر این روش در اراضی شالیزاری میرفت و از آنجا که حق تکثیر این رقم، تنها با موسسه تحقیقاتی کشاورزی هسته‌ای کشور است، حساسیت‌ها در این حوزه بسیار بالا بود.
خوشبختانه امسال، یک هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری مازندران به زیر کشت برنج پرمحصول و مرغوب و معطر طارم روشن رفت و جای خوشحالی است که بگوییم میزانی از بذرهای تولید شده این برنج نیز نصیب کشاورزانی از گلستان، گیلان، لرستان، خوزستان، الموت قزوین و حتی تبریز شد.
معضل اصلی که در این مسیر با آن مواجه هستید چیست؟
معضل اصلی ما، بیشتر به موضوع اختلاط خودسرانه برنج در این باره از سوی برخی کشاورزان بازمی‌گردد.
همانطور که گفته شد، حق تکثیر این نوع برنج با موسسه تحقیقات کشاورزی هسته‌ای کشور است، اما متاسفانه امسال بعضی از کشاورزان به دلیل میزان بهره‌وری بالای این نوع از برنج، سعی در تکثیر آن از طریق بذرهای باقی مانده از سال گذشته کردند که به دلیل عدم آشنایی آنها با نحوه تکثیر آن از جمله عدم خالص‌سازی و… با مشکل مواجه شدند.
ناگفته نماند که شوربختانه برخی کشاورزان نیز به دلیل همزمانی برداشت این نوع برنج با برنج طارم هاشمی، این دو نوع برنج را با یکدیگر مخلوط کردند و حال آنکه اندازه برنج طارم هاشمی ۴۵/۱ بوده اما قد برنج رقم طارم روشن ۲۰/۱ است.
لازم به ذکر است که ما، در سال گذشته هر کیلو بذر طارم روشن را به قیمت کیلویی ۱۰ هزار تومان به فروش رساندیم و این در حالیست که امسال کشاورزان همان بذرها را بدون خالص‌سازی و با اختلاط با برنج هاشمی، تا کیلویی ۶۰ هزار تومان نیز به فروش رساندند و من همین جا از کشاورزان عزیز کشور به ویژه برنج‌کاران مازنی تقاضا دارم برای حفظ اعتبار و ارزش این رقم بسیار مرغوب و بی‌رقیب برنج، دست از تکثیر و اختلاط خودسرانه برداشته و این امر را به اهلش واگذار کنند.
چشم انداز شما برای کشت این محصول چگونه است؟
خوشبختانه، کشت این نوع از برنج در دو سال نخست رونمایی، از سوی کشاورزان بسیار خوب بوده و امید می‌رود که در سال‌های پیش رو، سطح زیر کشت این محصول به بیش از ۳۰ تا ۴۰ هزار هکتار نیز برسد.
به عنوان آخرین سوال برای مخاطبان ما بگویید که در حال حاضر مشغول تحقیقات بر روی چه نوع برنجی هستید؟
یک نکته در خصوص برنج طارم روشن جا ماند و آن هم، اینکه این رقم، به دلیل زودرس بودن، به سرعت، فرصت کشت دوم (رتون) را در اختیار کشاورز می‌گذارد و در حال حاضر نیز ما در حال تحقیق بر روی امکان کشت این رقم در مناطق شور و رتون (دونوچ) هستیم. البته کارهای پژوهشی بر روی رقم شهریار نیز همچنان ادامه دارد و امیدواریم در آینده‌ای نزدیک شاهد به زیر کشت رفتن این رقم برنج نیز در شالیزارها باشیم.